معرفی پدر باستان‌شناسی ایران؛ دکتر عزت الله نگهبان

نوشته زینب هادی

عزت‌ الله نگهبان، باستان‌شناس سرشناس و بنیان‌گذار موسسه باستان شناسی داشگاه تهران، در روز ۱۰ اسفند سال ۱۳۰۴ خورشیدی در اهواز به دنیا آمد. در دوسالگی به علت شغل پدر به تهران نقل مکان کردند. وی تحصیلات ابتدایی را در دبستان جمشید جم به اتمام رساند. برای دوره دبیرستان نخست با گذراندن کنکور وارد مدرسه فنی آلمانی(مشهور به مدرسه صنعتی) در تهران شد و در رشته مهندسی برق و مکانیک ثبت نام کرد. پس از یک سال با اعلام بسته شدن مدارس خارجی وارد دبیرستان بهرام شد و تحصیلات متوسط را در این مدرسه به پایان برد. در سال ۱۳۲۸ از دانشگاه تهران در رشته باستان شناسی مدرک کارشناسی گرفت و یک سال بعد برای ادامه تحصیل راهی امریکا شد. وی در سال ۱۳۲۹ وارد موسسه شرق شناسی شیکاگو شد و در سال ۱۳۳۳ از رساله خود با عنوان “سیر سفال نخودی رنگ در خوزستان” با راهنمایی دونالد مک کان دفاع کرد و مدرک کارشناسی ارشد را از دانشگاه میشیگان دریافت کرد. در طول اقامتش در شیکاگو با میریام لویس میلر که دانشجوی رشته کتابداری بود آشنا شد و ازدواج کرد.

پس از بازگشت به ایران پیشنهاد تدریس در دانشگاه تهران به او داده شد که با استقبال نگهبان و موافقت دکتر علی اکبر سیاسی رئیس دانشکده ادبیات مواجه میشود. پس از موفقیت در آزمون کتبی و مصاحبه با درجه دانشیار پایه ۱ استخدام دانشگاه تهران شد و دانشگاه شیکاگو نیز مدرک وی را معادل دکتری ارزشیابی کرد. در سال ۱۳۴۵ نیز با اخذ دکترای افتخاری از دانشگاه تهران به درجه استادی ارتقا یافت. از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۶، دکتر نگهبان مدیریت گروه باستان شناسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران را به عهده داشت. وی در سال ۱۳۳۶ طرح تاسیس موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران مطرح نمود در نهایت با موافقت دکتر احمد فرهاد رئیس دانشگاه تهران عملا در سال ۱۳۳۸ کار خود را آغاز کرد و دکتر نگهبان تا سال ۱۳۵۶ عهده دار ریاست آن بود. او در سال ۱۳۵۴ به ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران منصوب شد و تا زمان بازنشستگی خود در سال ۱۳۵۷ در این سمت باقی ماند. دکتر نگهبان پس از بازنشست شدن به فیلادلفیا نقل مکان کرد. وی در ۱۶ بهمن ۱۳۸۷ در امریکا درگذشت.
دکتر نگهبان در طول فعالیت های علمی خود در زمینه باستان شناسی گام های مهم و اثرگذار بسیاری برداشت:
۱٫ تغییر ساختار اردوهای علمی دانشجویی: تا زمان تدریس دکتر نگهبان هیچ برنامه‌ای برای آموزش میدانی دانشجویان باستان شناسی وجود نداشت و تنها برنامه میدانی اردوها علمی بودند که برای دانشجویان در نظر گرفته و از آنجایی که این اردوها- که بیشتر تفننی بودند- و در تعطیلات نوروز برگزار می‌شوند، استقبال چندانی از آنها صورت نمی‌گرفت و دانشکده هزینه آن را صرف امور دیگر می¬کرد. او برای نخستین بار مسیرهای بازدید اردوها را که معمولا اصفهان و شیراز بود، به بررسی و بازدید آثار کمتر دیده شده در سایر نقاط کشور هدایت کرد.
۲٫ تاسیس موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران.
۳٫ دعوت از باستان شناسان مطرح دنیا برای کار در ایران: دکتر نگهبان با دعوت از بریدود، کارلوفسکی و کالدول، نقشی اساسی در گشودن فصلی جدید و علمی در باستان شناسی پیش از تاریخ ایران ایفا کرد.
۴٫ کاوش در مارلیک:کاوشهای باستان‌شناسی در مارلیک رودبار، نخستین همکاری مشترک اداره کل باستان‌شناسی و موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران محسوب می‌شود که بدون شرکت باستان شناسان خارجی و به سرپرستی دکتر نگهبان به مدت ۱۴ ماه انجام گرفت.
۵٫ کاوش های هفت تپه خوزستان: کاوش های هفت تپه خوزستان علیرغم کارشکنی های فرانسویان و شخص رومن گریشمن که مایل به حفاری در آنجا بود، در سال ۱۳۴۴ به سرپرستی نگهبان انجام گرفت.
۶٫ تلاش برای برای تصویب قطعنامه محکوم نمودن قاچاق و فروش اشیای عتیقه
۷٫ تاسیس نخستین پایگاه مستقل دائمی کاوش برای دانشجویان دانشگاه تهران: دکتر نگهبان در زمستان سال ۱۳۴۸ موفق به کسب مجوز و بودجه لازم برای تعمیر کاروانسرای مخروبه “محمد آباد خره” در قزوین شد. این مکان سپس به کانونی برای پژوهش‌های مستمر و دراز مدت باستان شناختی دانشگاه تهران تبدیل شد که در آن دانشجویان، با شرکت در انواع فعالیت های میدانی، جهت آموزش باستان شناسی کشور در آن شرکت می‌کردند. این برنامه پیشرو تا به امروز نیز در همین مکان ادامه دارد.
۸٫ تحول نظام آموزش دانشجویان باستان شناسی
۹٫ چاپ گزارش نهایی فعالیت های باستان شناسی تپه مارلیک، تپه زاغه دشت قزوین، هفت تپه خوزستان و نیز تدوین کتاب مروری بر ۵۰ سال باستان‌شناسی ایران از جمله شاخص‌ترین کارهای علمی او به شمار می‌رود.

https://instagram.com/bastanshenasi_baraye_mardom?igshid=fb7tnmeb63h4