انجمن علمی باستان‌شناسی ایران پورتال رسمی انجمن علمی باستان‌شناسی ایران
برنامه نکوداشت مقام استاد فاضل و اندیشمندِ باستان‌شناسی، دکتر حکمت‌اله ملاصالحی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی انجمن علمی باستان‌شناسی ایران، برنامه بزرگداشت دکتر حکمت‌اله ملاصالحی، استاد اندیشمند و حکیمِ باستان‌شناسی، روز سه‌شنبه چهارم اردیبهشت 1403 ساعت 17 تا 21، به همّت خانه اندیشمندان علوم انسانی، انجمن علمی باستان‌شناسی ایران، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور، پژوهشکده باستان‌شناسی و موزه ملّی ایران در سالن فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
.
در این برنامه که با حضور شمار زیادی از استادان، دانشجویان و محققان حوزه‌های فلسفه و باستان‌شناسی برگزار شد، استادان فلسفه و باستان‌شناسی کشور درباره مقام و جایگاه علمی و اخلاقی، اندیشه‌ها، منش و روش و دیگر جنبه‌های حیات فرهنگی استاد حکمت‌اله ملاصالحی سخنرانی کردند.
در ابتدای این برنامه، استاد ژاله آموزگار به بیان ویژگی‌های شخصیتی، خردورزی و دانش‌پروریِ استاد ملاصالحی پرداخت. استاد ژاله آموزگار که از استادان دکتر حکمت‌اله صالحی در نخستین سال‌های تحصیل ایشان در دانشگاه تهران بود، دکتر ملاصالحی را «فرزند صالح و برومند این سرزمین دانست» و از حس عاطفی و مادرانه خود نسبت به حکمت‌اله ملاصالحی گفت و از حضور در برنامه بزرگداشت ایشان، ابراز خوشحالی نمود. استاد آموزگار گفت حکمت ملاصالحی همواره تلاش کرده اندیشه‌های فرهنگی ایران را در آثارش بگنجاند و عاشقانه در جستجوی ایرانی پرافتخار است.
پس از ایشان، استاد منوچهر صدوقی سها، اندیشمند حوزه فلسفه با بیان رابطه فلسفه و باستان‌شناسی، حکمت‌اله ملاصالحی را یکی از نخستین کسانی دانست که فلسفه باستان‌شناسی را در ایران تبیین نموده و او را «مؤسس فلسفه باستان‌شناسی در ایران» نامید. استاد صدوقی سها در ادامه اظهار داشت که شیوه خردورزی و اندیشه‌های استاد ملاصالحی نقش مهمی در توسعه تفکر باستان‌شناسی در ایران داشته و دارد. او به نام استاد حکمت‌اله ملاصالحی اشاره کرد و گفت، روزی که استاد زاده شد و نام «حکمت‌اله» را بر او گذاشته‌اند، بدون وجه نبوده است. وی در پایان با آرزوی تندرستی برای دکتر ملاصالحی، ابراز امیدواری کرد که استاد نگذارد چراغ اندیشه در این سرزمین کم‌فروغ شود.
سپس دکتر کامیار عبدی، استاد فرزانه و اندیشمند باستان‌شناسی ایران، به عنوان یکی از شاگردان استاد ملاصالحی، ضمن اشاره به نسل‌های پیشینِ استادان تأثیرگذار در باستان‌شناسی ایران از جمله عیسی بهنام، عزت‌الله نگهبان، صادق (شاهپور) ملک شهمیرزادی و یوسف مجیدزاده، دکتر حکمت‌اله ملاصالحی را نیز از استادان تأثیرگذار در باستان‌شناسی ایران دانست و جایگاه و مقام ایشان را از دو جنبه «اندیشه‌ها» و «منش و رفتار» تحلیل نمود. استاد گروه باستان شناسی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه گفت ملاصالحی علاوه بر فلسفه، بر ادبیات و فقه هم تسلط دارد و احاطه او به چند حوزه علمی مثال‌زدنی است. عبدی ادامه داد: با ورود حکمت ملاصالحی به دانشگاه تهران، نگاه جدیدی در میان دانشجویان به چیستی و چرایی باستان‌شناسی پدید آمد. او همچنین از منش و رفتار استاد ملاصالحی گفت و «شجاعت و ایستادگی ایشان در برابر تصمیمات و اقدامات خسارت‌بار مدیران حوزه میراث فرهنگی و باستان‌شناسی» را ستود و او را پاسدارِ کیان باستان‌شناسی ایران دانست.
دکتر محمدرضا حسینی بهشتی، استاد گروه فلسفه دانشگاه تهران، سخنران بعدی این برنامه بود. وی با اشاره به اینکه ملاصالحی، فردی خلیق، متواضع و اهل کار است، از حضور در این برنامه ابراز خوش‌وقتی نمود. او به ریشه واژه آرکئولوژی در ادبیات و تفکرات یونانیان اشاره داشت و نسبت میان این واژه را با آرخه و با فلسفه تبیین نمود. ایشان با اشاره به اینکه در فلسفه یونان از «آرخه» یا «کجایی و کِی‌ای» یا «آغاز مکان و زمان» پرسیده می‌شود که نحوه‌ای از نسبت گرفتن انسان با جهان و با خودش است، بیان داشت این همان چیزی است که در آرکئولوژی یا باستان‌شناسی نیز غایت است. او در ادامه، استاد ملاصالحی را شخصیتی چندوجهی دانست که مفهوم باستان‌شناسی را در نگاه فلسفی درست تبیین نموده و آموزش می‌دهند.
دکتر محمداسماعیل اسمعیلی جلودار، دانشیار دانشگاه تهران و رییس هیأت مدیره انجمن علمی باستان‌شناسی ایران نیز به عنوان یکی از شاگردان دکتر حکمت ملاصالحی، سخنران بعدیِ این برنامه بود. دکتر اسمعیلی جلودار بیان شیوا، رفتار و اخلاق نیکو، دانش و خردورزی و پاسداری دکتر ملاصالحی از باستان‌شناسی ایران را مورد تأکید قرار داد. او بیان داشت که نخستین وجه از یک معلّمِ تأثیرگذار «کلام» اوست. کلام ملاصالحی، زیبا و سحرانگیز و نافذ است. این کلام زیبا و اعجازانگیز، مخاطبش را با خود همراه می‌کند و به لایه‌های مختلفی از فهم و درک جدید با نگاه فلسفی از انسان و سرگذشتش می‌برد. در نگاه و اندیشه ملاصالحی، مرزی وجود ندارد میان انسان پیشاتاریخی با مردمانی که در عصر تاریخی می‌زیستند و نیز ایرانیان پاک‌دین اهورایی که در ادامه دل در گروه اسلام پاک به مفهوم فلسفی و عمیق آن نهادند. این اندیشه، او را در «باستان‌شناسی دین» صاحب سبکی جدا از دیگر محققان کرده و با درک درست از این پیوند تاریخی چند هزار ساله، مفاهیم آن را در روش‌شناسی فلسفه باستان‌شناسی به شما می‌آموزد. او همچنین افزود: تسلط ملاصالحی بر منابع زمان خود، ستودنی است. او با هدف تربیت نسلی از جوانان ایرانی، از یونان به ایران بازگشت و در دانشگاه تهران، ردای معلّمی پوشید. ملاصالحی، فلسفه باستان‌شناسی را پایه‌گذاری کرد. در دانشگاه تهران، حضور استادی که تفسیر ماده را در جام فلسفی خود نمودار می‌کرد برای دانشجویانی که بیشتر، مباحث هنری و تاریخی را در نگاه تجربه‌گرا می‌آموختند، غنیمت بود و این شیوه کلاس‌داری کمی ناشناخته و عجیب به نظر می‌رسید. اما با گذشت چند جلسه چنان انس و الفتی میان استاد و شاگرد وقوع می‌یافت که ثمره آن رابطه عاطفی ایشان با دانشجویان و درک دانشجویان از مفاهیم ماده و معنا بود. او همچنین، با دین و کلام الهی انس زیادی دارد. او از نظر اخلاقی، بی‌نظیر و بزرگ‌منش است. سوای از تجارب فعالیت‌های میدانی در حوزه کاوش باستان‌شناسی در دشت قزوین و انتشارات ایشان شامل کتاب، مقاله و دیگر نوشته‌ها، ایشان در محیط کاری اخلاق‌مدار بودند. ایشان چالشها و ظلمهای کوچک دنیوی را همواره با گذشت و سعه صدر می‌گذراندند. بخش دیگری از حضور و اثرگذاری استاد ملاصالحی در باستان‌شناسی ایران، شامل مبارزه با مسئولان فرهنگی کم‌دانش و حتی حضور در مجامع مختلف، رسانه‌های نوشتاری و دیداری برای تأثیرگذاری بر مدیران فرهنگی و مقابله با خطر ازهم‌پاشیدن میراث فرهنگی است. چنان‌که در روزهای آشفتگی و بدحالیِ مدیریت میراث فرهنگی کشور و در میان سکوت مطلق سایر میراثیان، با صدایی بلند در حمایت از کاخ سترگ فرهنگی ایران که نمادش در حال ویرانی بود، فریاد کشید. جامعه نیاز دارد تا از سرداران فرهنگی خود تجلیل کند. اسمعیلی جلودار، در پایان، از طرف انجمن علمی باستان‌شناسی ایران از خانه اندیشمندان علوم انسانی و سایر همکاران در برگزاری این برنامه سپاسگزاری کرد.
دکتر آتوسا مؤمنی دیگر سخنران این مراسم بود. رییس مرکز میراث ناملموس که خود از دانشجویانِ دکتر حکمت‌اله ملاصالحی بود، در سخنرانی خود، دل‌نوشته و نثری ادبی را با تأکید بر ویژگی‌های اخلاقی و فضل و دانش استاد به ایشان تقدیم کرد و او را «یگانه باستان‌شناس فیلسوف کشور» نامید. او افزود: بیش از دو دهه است که در محضر استاد تلمذ کرده‌ام و کرامت علمی و شور و اشتیاق او را در تعلیم و تربیت دریافته‌ام. او را نه تنها معلمی تیزبین و ریزبین، بلکه اندکی سخت‌گیر هم می‌شناسیم. با او شرح عاشقی می‌سراییم و با دغدغه‌مندی‌اش در ارتباط با پاسداشت میراث ملموس و ناملموس این کشور، همصدا می‌شویم. ما همواره در سایه مرکب قلم او، در پلکان ترقی درخشیده‌ایم. او همواره سپر بلای ما بوده است.
اجرای موسیقی زنده از دیگر برنامه‌های این مراسم بود که توسط محمدهاشم احمدوند استاد آواز ایرانی با هم‌نوازیِ تار و تنبک به دکتر حکمت‌اله ملاصالحی تقدیم شد.
پس از اجرای موسیقی، دکتر انشاالله رحمتی، پژوهشگر و مترجم حوزه فلسفه و عرفان، به تبیین جایگاه علم در اندیشه سهروردی پرداخت و بیان داشت: «در اصطلاح سهروردی، علم از نوع «متحقق شدن» است. محققان در دنیای ما کیمیا هستند و به راحتی دیده نمی‌شوند». او به تبیین نسبت میان باستان‌شناسی و فلسفه پرداخت و با تأکید بر اینکه مفاهیمی مانند «عبر»، «عبرت» نه فقط به معنای پندآموزی، بلکه به معنای گذر کردن از شناخت معلوم به شناخت مجهول است، باستان‌شناسی را در رابطه با گذر کردن از شناخت معلوم به شناخت مجهول تفسیر کرد و تحقق اهداف محقق را به این «گذر کردن و عبرت و تعبیر» وابسته دانست. دکتر رحمتی افزود: «ملاصالحی در باستان‌شناسی، بیشتر از متخصص بودن، محقق است. او هنگامی‌که درباره داده‌های باستان‌شناسی صحبت می‌کند، گویی آنها را تعبیر می‌کند».
استاد اصغر دادبه، استاد فلسفه اسلامی و ادبیات عرفانی از دیگر سخنرانان این برنامه که پیام و سخنرانی خود را به صورت ویدئویی ارائه کرد، به جایگاه و اهمیت فلسفه اشاره و بیان داشت: «بدون فلسفه نمی‌توان در هیچ زمینه‌ای کار جدی انجام داد و خوشحالم که ملاصالحی به فلسفه باستان‌شناسی پرداخته است. ملاصالحی به پیوستگی تاریخ ایران توجه کرده است. گسستن تاریخ ایران، خطای بسیار بزرگی است و پیوستگی این فرهنگ و تاریخ را باید مورد توجه قرار داد. انسان متفکر و کوشا باید با نیروی عقل، کار خود را بکند و ملاصالحی یکی از خردمندهاست که به پیام مام میهن توجه می‌کند».
دکتر مهرداد ملکزاده، از استادان صاحب‌نظر در باستان‌شناسی ایران، که سابقه همکاری با استاد برجسته دانشگاه تهران، دکتر حکمت ملاصالحی را در کارگروه واژه‌گزینیِ فرهنگستان زبان و ادب فارسی داشته نیز سجایای اخلاقی حکمت ملاصالحی را برشمرد و اندیشه‌های او را در حوزه باستان‌شناسی حائز اهمیت فراوان دانست. ملکزاده افزود: «از شیوه اندیشه حکمت‌اله ملاصالحی بسیار آموخته‌ام و او را فیلسوف باستان‌شناس نامیده‌ام». دکتر ملکزاده با بیان خاطره‌ای از استاد حکمت‌اله ملاصالحی، بزرگ‌منشی ایشان را «در مواجهه با دانشجویان و پذیرش اندیشه‌های تازه آنان» ستود.
در ادامه نیز دکتر حمیدرضا ولی‌پور، دانشیار باستان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی و از شاگردان استاد ملاصالحی در دهه‌های پیشین، ضمن تبیین ریشه‌ها و زمینه‌های شکل‌گیری دانش باستان‌شناسی در دنیای غرب و ایران، از چالشها و کاستی‌ها در ترویج چیستی و چرایی باستان‌شناسی در جامعه ایران گفت و استاد ملاصالحی را یکی از معدود اندیشمندانی دانست که در حوزه فلسفه باستان‌شناسی جریان‌ساز بوده است و مرجعیت علمی دارد. او به شخصیت چندوجهی حکمت‌اله ملاصالحی اشاره کرد و گفت: «استاد ملاصالحی، پیوندی میان فلسفه و باستان‌شناسی برقرار کرده و در کلاس‌های درسش در دهه 60، مطالبی از جنس دیگر را مطرح می‌کرد و دانشجو را به اندیشیدن و فکر کردن وا می‌داشت. او به بنیان‌ها و اساس‌ها در کلاس درس می‌پرداخت و خاستگاه‌ها و ریشه‌های باستان‌شناسی را تبیین می‌کرد و تأکید می‌نمود که بدون درک این ریشه‌ها نمی‌توان با این رشته ارتباط برقرار کرد».
آخرین سخنران این برنامه، دکتر مهدی اصل زعیم بود. ایشان ساده‌زیستی، زیست مؤمنانه، شهامتِ بیان حقیقت بدون در نظر داشتن خطرات احتمالی اجتماعی و سیاسی ناشی از آن و ایران‌دوستیِ استاد ملاصالحی را ستودند و از او به عنوان انسانی کامل و مأنوس با اسلام یاد کردند.
در بخش پایانی این برنامه، دکتر حکمت‌اله ملاصالحی در میان تشویق و ابراز احساسات عمیق حاضران، به پشت تریبون رفت و با کلامی شیوا، زیبا و حکیمانه، احساسات خود را بیان نمود. ایشان با فروتنی، حاضران در جلسه را «مهترانی» خواند که «کهتری را مهترانه مورد لطف خود قرار دادند و تمام صفات نیک خود را به اینجانب نسبت دادند». در عین حال، احساس شعف و سرور خود را این‌گونه بیان کرد که «در عین احساس شرم و خجالت از حضور در چنین برنامه‌ای، احساس عُلو هم می‌کنم». استاد ملاصالحی افزود: «این حس که گرامی بداریم و گرامی داشته شویم، در همه ما وجود دارد و شکل متعالی آن در قرآن آمده است: و َنَزَعْنَا مَا فِی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إخواناً عَلى سُرُرٍ مُتَقابِلین». ایشان سپس از تمام استادان و سخنرانان و رییس محترم خانه اندیشمندان علوم انسانی سپاسگزاری نمود.
حضور سرکار خانم رحیم‌زاده، همسر فرهیخته استاد ملاصالحی در این برنامه نیز مورد توجه قرار گرفته بود و همه سخنرانان، در انتهای سخنرانی خود، ضمن آرزوی تندرستی برای استاد ملاصالحی و همسر ایشان، از حمایت‌های خانم رحیم‌زاده از استاد ملاصالحی در مسیر پیشرفت و اعتلاء قدردانی نمودند.
پایان‌بخش ایران برنامه، اهداء هدایایی از طرف خانه اندیشمندان علوم انسانی، انجمن علمی باستان‌شناسی ایران، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور، موزه ملّی ایران و شماری از شاگردان و دوست‌داران استاد ملاصالحی به ایشان بود و این برنامه با عکس‌های یادگاری حاضران با استاد حکمت‌اله ملاصالحی پایان یافت.
انجمن علمی ایران ضمن قدردانی از خانه اندیشمندان علوم انسانی، دستگاه‌های متولی فرهنگی کشور نظیر پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده باستان‌شناسی و موزه ملّی ایران، دوستان و همکاران در حوزه‌های باستان‌شناسی، فلسفه و دیگر رشته‌های علوم انسانی و به ویژه دانشجویان و شرکت‌کنندگان در برنامه بزرگداشت استاد حکمت‌اله ملاصالحی، تأثیر استاد را در حفاظت از کیان باستان‌شناسی و میراث فرهنگی کشور غیرقابل‌انکار دانسته و انتظار دارد از تجربیات زیستی علمی و معنوی ایشان در دستگاه‌های متولی به بهترین نحو، بهره لازم برده شود و قدر این گنجینه‌های بزرگ بیش از پیش دانسته شود.
