انجمن علمی باستان‌شناسی ایران پورتال رسمی انجمن علمی باستان‌شناسی ایران
همایش ملّی میراث فرهنگی و هنری سیراف در پهنه خلیج‌فارس توسط پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر و انجمن علمی باستان‌شناسی ایران و با همکاری موزه ملّی ایران، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر روز سه‌شنبه مورخ ۱۹ دی‌ماه ۱۴۰۲ برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی انجمن علمی باستان‌شناسی، همایش ملّی میراث فرهنگی و هنری سیراف در پهنه خلیج‌فارس با استقبال گسترده و با حضور شمار زیادی از استادان، پژوهشگران، دانشجویان و کنش‌گرانِ حوزه میراث فرهنگی و هنر در سالن گلستان هنر فرهنگستان هنر برگزار شد. در افتتاحیه این همایش، دکتر سعید امیرحاجلو دبیر اجرایی همایش و نایب رئیس انجمن علمی باستان‌شناسی ایران با گرامیداشت یاد درگذشتگان حادثه ترویستی گلزار شهدای کرمان، به ارائه گزارشی از روند اجرایی و علمی همایش پرداخت. سپس دکتر محمداسماعیل اسمعیلی جلودار دبیر علمی همایش و رئیس انجمن علمی باستان‌شناسی ایران و دکتر علی تقوی سرپرست پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر ضمن خوشامدگویی به مهمانان، به تبیین اهمیت میراث فرهنگی و هنری سیراف و خلیج فارس پرداختند و اهداف برگزاری همایش را برشمردند.
در ادامه همایش، سه نشست تخصصی برگزار شد و 10 مقاله علمی در این سه نشست، ارائه شد.
در نخستین نشست تخصصی به ریاست دکتر علیرضا انیسی، مقالاتی با عناوین «دست‌ساخت‌های هنریِ صدف‌های دریایی و مهره‌های کوسه‌ای کاوشهای سیراف در تجارت دریایی خلیج فارس و اقیانوس هند» توسط دکتر پریسا ناصری و همکاران، «میراث فرهنگی و هنری ایران و چین بر اساس یافته‌های فرهنگی سیراف در خلیج فارس» توسط دکتر محمداسماعیل اسمعیلی جلودار، «انتقال فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در چین بر اساس مطالعه تطبیقی سنگ‌قبرهای موجود در بندر چوانجو چین و بندر سیراف در ایران» توسط فاطمه شهیدی‌فر و مهدی آذریان و «مجموعه گچبری‌های سیراف در موزه ملّی ایران» توسط دکتر حسن مرادی و عباس توکلی ارائه شد.
در نشست تخصصی دوم به ریاست دکتر محمدحسن طالبیان نیز مقالاتی با عناوین «هنر شیشه‌گری در سیراف؛ اندازه‌گیری ترکیبات عنصری شیشه‌های اسلامی به دست آمده از سیراف» توسط داوود آقاعلی‌گل و همکاران، «مطالعه تطبیقی گچبری‌های مکشوفه از سیراف با تأکید بر نمونه‌های موجود در موزه بریتانیا» توسط دکتر مژگان خانمرادی و «مطالعه ترکیب آلیاژی تعدادی از اشیای فلزی به دست آمده از کاوشهای باستان‌شناسی بندر سیراف» توسط دکتر محمد مرتضوی ارائه شد.
در سومین و آخرین نشست تخصصی همایش که به ریاست دکتر ندا اخوان اقدم برگزار شد، انسیه یعقوبی و کرم میرزایی درباره «معرفی و تحلیل کارکرد اشیای عاجی بندر سیراف در موزه ملّی ایران»، دکتر یعقوب محمدی‌فر و خدیجه غلامی درباره «بررسی شبکه‌راه دارابگرد ـ سیراف» و دکتر حسن نامی و محمدصادق داوری درباره «تحلیل جایگاه سیراف و نیشابور به عنوان دو مرکز بازرگانی دریایی و خشکی ایران با چین در صدر اسلام بر پایه مدارک اسنادی و باستان‌شناختی» سخنرانی کردند.
در اختتامیه این همایش، ضمن رونمایی از کتاب مجموعه مقالات همایش با نام «هنرنامه سیراف»، از سخنرانان همایش با اهداء لوح‌های تقدیر، قدردانی شد و در آخرین بخش از همایش، بیانیه پایانی همایش با تأکید بر «لزوم تدوین طرح و برنامه راهبردی و اسناد مدیریتی به‌منظور حفظ و احیاء بندر تاریخی سیراف و آثار هنری و معماری آن»، «ضرورتِ تداوم فعالیت‌های باستان‌شناسی و پژوهش‌های هنر و معماری در بندر تاریخی سیراف»، «توجه به نقش بندر تاریخی سیراف و خلیج فارس در شناخت هویت فرهنگی و هنری ایرانیان»، «اهمیت خلیج فارس و به ویژه بندر تاریخی سیراف در فرایند مستمر برهم‌کنش‌های فرهنگی و هنری میان سرزمین‌های شرق و غرب» و «لزوم تلاش برای ثبت بندر تاریخی سیراف در فهرست آثار جهانی» توسط دبیر اجرایی همایش قرائت شد.
انجمن علمی باستان‌شناسی ایران، بار دیگر از همه کسانی که در برگزاری همایش همکاری و مشارکت داشتند و همچنین از همه افرادی که در این همایش حضور داشتند، سپاسگزاری و قدردانی می‌کند.
بیانیه پایانی همایش:
به نام خدا
پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر و انجمن علمی باستان‌شناسی ایران، همایش ملّی میراث فرهنگی و هنری سیراف در پهنه خلیج فارس را با حضور اعضاء هیأت علمی، دانشجویان و پژوهشگران حوزه میراث فرهنگی و هنری خلیج فارس در روز سه‌شنبه 19 دی‌ماه 1402 در فرهنگستان هنر برگزار کردند. در این همایش، ده سخنرانی با عناوین «دست‌ساخت‌های هنری صدف‌های دریایی و مهره‌های کوسه‌ای کاوشهای سیراف در تجارت دریایی خلیج فارس و اقیانوس هند»، «میراث فرهنگی و هنری ایران و چین بر اساس یافته‌های فرهنگی سیراف در خلیج فارس»، «انتقال فرهنگ ایرانی ـ اسلامی در چین بر اساس مطالعه تطبیقی سنگ‌قبرهای موجود در بندر چوانجو چین و بندر سیراف در ایران»، «مجموعه گچبری‌های سیراف در موزه ملّی ایران»، «هنر شیشه‌گری در سیراف؛ اندازه‌گیری ترکیبات عنصری شیشه‌های اسلامی به دست آمده از سیراف»، «مطالعه تطبیقی گچبری‌های مکشوفه از سیراف با تأکید بر نمونه‌های موجود در موزه بریتانیا»، «مطالعه ترکیب آلیاژی تعدادی از اشیاء فلزی به دست آمده از کاوشهای باستان‌شناسی بندر سیراف»، «معرفی و تحلیل کارکرد اشیاء عاجی بندر سیراف در موزه ملّی ایران»، «بررسی شبکه‌راه دارابگرد ـ سیراف» و «تحلیل جایگاه سیراف و نیشابور به عنوان دو مرکز بازرگانی دریایی و خشکی ایران با چین در صدر اسلام بر پایه مدارک اسنادی و باستان‌شناختی» ارائه شد.
اهداف اصلی از برگزاری این همایش، معرفی میراث فرهنگی و هنری سیراف، تبیین جایگاه آن در فرایند مستمر برهم‌کنش‌های فرهنگی و هنری و پویایی اجتماعی و اقتصادی جوامع دوران اسلامی و همچنین، تلاش برای زمینه‌سازی ثبت این بندر تاریخی در فهرست آثار میراث جهانی بود. بر پایه محتوای سخنرانی‌ها و مباحث علمی مطرح شده در این همایش و همچنین، ابهامات، پرسش‌ها و مباحثات حاضران و سخنرانان، مهم‌ترین مسائل و چالش‌های مرتبط با بندر تاریخی سیراف و پهنه تمدّنی خلیج فارس، به شرح زیر جمع‌بندی می‌شود:
1. لزوم تدوین طرح و برنامه راهبردی و اسناد مدیریتی به‌منظور حفظ و احیاء بندر تاریخی سیراف و آثار هنری و معماری آن
امروزه، توسعه شهری به سبب حضور صنایع نفت و گاز از یک‌سو، و کم‌توجهی و نداشتن برنامه دقیق برای حفظ میراث فرهنگی و هنری و تاریخی ارزشمند سیراف، سبب تسریع در روند نابودی میراث فرهنگی و هنری این بندر تاریخی شده است و در صورت تداوم این روند، ضمن از دست رفتن بخش مهمی از تاریخ و فرهنگ و هنر ایران در حوزه تمدّنی خلیج فارس، فرصت ثبت این بندر تاریخی در فهرست آثار میراث جهانی از بین خواهد رفت. بنابراین تدوین طرح و برنامه راهبردی به منظور حفظ و احیاء این بندر تاریخی بیش از گذشته احساس می‌گردد.
2. ضرورتِ تداوم فعالیت‌های باستان‌شناسی و پژوهش‌های هنری در بندر تاریخی سیراف
یکی از مهم‌ترین راهکارهای مقابله با مناقشات سرزمینی در حوزه خلیج فارس، انجام پژوهش‌های علمی دامنه‌دار و انتشار دستاوردهای مطالعات علمی بر پایه مستندات باستان‌شناسی، هنری و تاریخی است. بسیاری از یافته‌ها و داشته‌های ما از گذشته هنری و میراث فرهنگی ایران، مرهون تلاش و زحمات باستان‌شناسان و پژوهشگران هنری است که با همّت آنها، اکنون تصویر روشن‌تری از تحولات هنر و فرهنگ در جای‌جای این سرزمین داریم. اما، حجم فعالیت‌های باستان‌شناسی و پژوهش‌های هنری در بندر تاریخی سیراف متناسب با وسعت، اهمیت و جایگاه آن در میان شهرها و بنادر تاریخی ایران و جهان نبوده است، چنان‌که وقفه چنددهه‌ای پس از کاوشهای وایت‌هاوس از یک‌سو و عدم حمایت کافی از کاوشهای باستان‌شناسی دو دهه اخیر به سرپرستی باستان‌شناسان ایرانی از سوی دیگر، سبب از بین رفتن بخش بزرگی از عرصه این بندر تاریخی و فرصت‌های پژوهشی در حوزه فرهنگ و تمدّن ایران و خلیج فارس شده است. ناگفته پیداست حفاظت از عرصه تاریخی این بندر به‌عنوان میراث منحصر به فرد ایرانیان در حوزه علم، فرهنگ، هنر و دانش بومی، امروزه بیش از هر زمان دیگری ضروری است تا این شهر ـ بندر ایرانی در کنار بنادر باستانی و شهرهای بزرگ تمدّنی دنیا به‌عنوان میراث بشری و ایرانی اسلامی حفظ و به جهانیان معرفی شود و به تبع آن اقتصاد گردشگری فرهنگی و طبیعی آن نقش اصلی در معیشت منطقه به دست آورد.
3. توجه به نقش بندر تاریخی سیراف و خلیج فارس در شناخت هویت فرهنگی و هنری ایرانیان
خلیج فارس، کلیدواژه غرور ملّی، وطن‌دوستی، احساس مالکیت ملّی و هویت فرهنگی و تاریخی ایران است. ظرفیت‌های تاریخی، فرهنگی، هنری، اقتصادی، صنعتی، سیاسی، طبیعی و خدماتی سواحل خلیج فارس از جمله بندر تاریخی سیراف را می‌توان به‌عنوان مهم‌ترین عوامل توجه و تعلّق خاطر ایرانیان به این حوزه جغرافیایی مطرح کرد. توجه به نقش بندر تاریخی سیراف و خلیج فارس در شناخت هویت فرهنگی و هنری ایرانیان، از یک‌سو سبب تقویت مالکیت ملّی و تحکیم هویت فرهنگی و تاریخی و هنری ایرانیان می‌شود و از سوی دیگر، سبب جلوگیری از تحریف نام خلیج فارس و پایبندی مجامع جهانی به استفاده از نام راستین و تاریخی «خلیج فارس» خواهد شد.
در ادوار مختلف تاریخی، خلیج فارس جایگاه مهمی در نظام مبادلات تجاری و فرهنگی و هنری میان سرزمین‌های شرق و غرب داشته و شواهد باستان‌شناسی و آثار هنری در پهنه وسیعی از شرق آسیا تا شرق آفریقا و اروپا، نشانگر نقش خلیج فارس در برهم‌کنش‌های فرهنگی است و در عین حال، پهنه خلیج فارس مفهوم «دروازه بازرگانی» را به بهترین و روشن‌ترین شکل نشان می‌دهد.
با وجود انجام مطالعات گسترده در حوزه میراث فرهنگی و هنری در پهنه جنوبی خلیج فارس، متأسفانه تاکنون حجم پژوهش‌های علمی در سواحل شمالی خلیح فارس در قیاس با سواحل جنوبی بسیار ناچیز است و لزوم برنامه‌ریزی منظم در این بخش بیش از گذشته احساس می‌گردد.
5. لزوم تلاش برای ثبت بندر تاریخی سیراف در فهرست آثار جهانی
ثبت بندر تاریخی سیراف و منظر تاریخی و فرهنگی آن در فهرست آثار میراث جهانی از یک سو سبب حفظ این بندر تاریخی و معرفی ارزش‌های آن به جهانیان شده و از سوی دیگر با رونق گردشگریِ تاریخی و فرهنگی و طبیعی به‌عنوان صنعتی سبز، دستیابی به اهداف توسعه پایدار تسهیل می‌شود.
در پایان، برنامه‌ریزان همایش ملّی میراث فرهنگی و هنری سیراف در پهنه خلیج فارس، از همه دستگاه‌های اجرایی، پژوهشی و فرهنگی کشور انتظار دارند که با عنایت به موارد یادشده، شرایط و زمینه‌های بازگشت این بندر تاریخی به جایگاه اصلی خود را فراهم آورند.
پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر انجمن علمی باستان‌شناسی ایران
