انجمن علمی باستان‌شناسی ایران پورتال رسمی انجمن علمی باستان‌شناسی ایران
انجمن علمی باستان‌شناسی ایران در آستانه تغییر دولت و آغاز به کار دولت سیزدهم جمهوری اسلامی ایران، بیانیه‌ای درباره مشکلات و معضلات باستان‌شناسی و حوزه میراث فرهنگی کشور، راهکارها و طرح‌های بنیادین برای برنامه‌ریزی‌های کلان حوزه میراث صادر کرد. متن این بیانیه به شرح زیر است:
حضور حضرت حجه‌الاسلام و المسلمین جناب آقای دکتر سیدابراهیم رئیسی
رئیس جمهور محترم و منتخب جمهوری اسلامی ایران
با سلام و احترام و عرض شادباش به مناسبت اعتماد ملت شریف ایران به حضرتعالی در واگذاری مسئولیت خطیر ریاست جمهوری و با آرزوی توفیق الهی برای جنابعالی و همکاران محترمتان در صیانت از این میثاق بزرگ و ارزشمند.
همان‌گونه که رئیس جمهور منتخب استحضار دارند مسأله فرهنگ و به ویژه میراث فرهنگی یکی از اساسی‌ترین موضوعاتی است که سکان و هدایت آن در حوزه مسئولیت ریاست جمهوری است. اما متأسفانه در تبلیغات و رقابت‌ها و مناظره‌های انتخاباتیِ نامزدهای محترم، کمتر بدان پرداخته شده بود و میراث فرهنگی این کهن‌دیارِ هماره ماندگار، هیچ جایگاهی را در برنامه‌های نامزدهای محترم ریاست جمهوری که قرار بود چهار سال سکان مدیریت کلان این کشور باستانی را بر عهده بگیرند، به شکلی شایسته به خود اختصاص نداد و حتی در برنامه اعلامی برخی از نامزدهای محترم ذکر نامی هم از آن به میان نیامد! همین کم‌توجهی به امری خطیر که یکی از مؤلفه‌های مهم هویتی ایران اسلامی را تشکیل می‌دهد، انجمن علمی باستان‌شناسی ایران را بر آن داشت تا در آستانه تحولات بنیادین در دولت آینده، دغدغه‌های بخشی از جامعه علمی، پژوهشی و کارشناسی حوزه میراث فرهنگی کشور را به عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری در دستگاه اجرایی منعکس نماید. با امید به آنکه این دل‌نگرانی‌ها، واقعیت‌ها و راهکارهای پیشنهادی بتواند در اتخاذ بهترین تصمیمات موثر افتد.
حضرتعالی نیک آگاهید که رخشندگی فرهنگ و تمدن این سرزمین به گونه‌ای است که هیچ کس حتی دشمنان این ملت را توانایی انکار آن نیست. باورها، رفتارها و سازندگی‌های بی بدیل نیاکان ما در ادوار مختلف پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی که امروز از آنها به عنوان میراث فرهنگی مادی و معنوی کشورمان یاد می‌کنیم و به آنها می‌بالیـم، حاصـل تلاش‌ها، رنج‌ها و زحـمات نیاکانی است که بخـش عمـده آن بر ما همچنان پوشیده مانده است. اینکه محوطه‌های تاریخی چگاسفلی، چغازنبیل، پاسارگاد، تخت‌جمشید، استخر، نقش‌رستم، بیشاپور، تخت‌سلیمان، مسجد جامع اصفهان، میدان نقش جهان، مجموعه شیخ صفی و هزاران اثر گران‌سنگ دیگر در حوزه میراث مادی و مواریث ارزشمند معنوی‌ای چون نوروز، سنّت‌ها، آیین‌های ملی و دینی با چه رنج و زحمتی شکل گرفته و به بار نشسته یا چرا بخش اعظمی از باورها، رفتارها و کنش‌های پیشینیانِ تمدن‌ساز این دیار بر ما پوشیده است، تنها با کمک دانش میان‌رشته‌ای باستان‌شناسی قابل موشکافی است و ثمره آن می‌تواند تحولی شگرف در شناسایی راز و رمزهای شکل‌گیری تمدن این مرز و بوم به وجود آورده و نتیجه آن به عنوان عبرت و نقشه راه در تصمیم‌گیری‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی مورد استفاده قرار گیرد. عدم آگاهی از این پیشینه، امروزه مشکلات متعددی را در سیاست خارجی، آمایش سرزمینی و حفاظت از منابع زیست‌محیطی برای دولتمردان و مردم این سرزمین به وجود آورده است که بخشی از آن در خشکسالی‌های اخیر و شیوه برخورد با آن قابل ذکر است.
انجمن علمی باستان‌شناسی ایران به نمایندگی از بخش اعظمی از جامعه فرهنگی و علمی باستان‌شناسان این سرزمین ضمن اعلام آمادگی برای همکاری و کمک همه جانبه به دولت جنابعالی، لازم می‌داند معضلات پیش روی وزارت میراث فرهنگی، راهکارها و برنامه‌های پیشنهادی خود را تقدیم حضور نماید.
الف) مشکلات:
- تشکیل سازمان میراث فرهنگی در سال 1364 و تصویب اساسنامه آن در سال 1367 اگرچه واحدهای پراکنده زیرمجموعه وزارت فرهنگ و هنر قبل از انقلاب و وزارت علوم در پس از انقلاب را گرد هم آورد و به عنوان سازمانی واحد در زیر مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به فعالیت خود ادامه داد و خدمات درخوری را در این زمینه به حوزه میراث فرهنگی ارائه کرد؛ اما با توجه به اهمیت، گستردگی و ظرفیت میراث فرهنگی هرگز نتوانست انتظارات موجود را برآورده سازد.
ـ با ادغام حوزه‌های گردشگری و صنایع دستی در سازمان میراث فرهنگی و تأسیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و ارتقاء جایگاه سازمان به عنوان معاونت رییس جمهور و سپس تبدیل آن به وزارت، متأسفانه به دلیل فقدان شفافیت و تفکیک وظایف سه حوزه و عدم درک این مهم که گردشگری و صنایع دستی می‌بایست از خوان میراث فرهنگی ارتزاق نمایند، امر وارونه شد و میراث در سایه حوزه‌های دیگر قرار گرفت. نتیجه آن تاوان‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در عرصه‌های مختلفی شد. به عنوان نمونه می‌توان به ناهماهنگی در طرح‌های عمرانی، توسعه‌ای و بنیادی در شهرها و روستاها با تصمیمات نادرست متولیان امر اشاره کرد.
ـ بر همه مصائبی که به میراث فرهنگی پس از ادغام با گردشگری و صنایع دستی وارد آمد، باید فاجعه انتصاب‌های سیاسی و عدم شایسته‌سالاری را نیز افزود. نگاهی به سوابق تخصصی رؤسای سازمان سابق و وزارت کنونی و به تبع آن معاونان و مدیران استان‌ها در طی عمر این دستگاه به روشنی نشانگر عمق فاجعه‌ای است که در این سال‌ها در پس آن شکل گرفت.
- منزوی شدن کارشناسان وزارت و کوچ بسیاری از آنها به صورت خواسته یا ناخواسته که منجر به قطع ارتباط آنان با دستگاه متولی گشت و نیز عدم ارتباط مناسب با متخصصان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در دانشگاه‌ها و عدم استفاده از دانش‌آموختگان و ظرفیت‌های موجود در دانشگاه‌ها.
- بی‌توجهی به تعاملات بین‌المللی و در نتیجه، تعطیلی اغلب مراکز ایران‌شناسی در دانشگاه‌های معتبر دنیا؛ در حالی‌که توسعه این تعاملات بین‌المللی یکی از مأموریت‌های مهم وزارت میراث است.
- کاهش پژوهش‌ها در حوزه میراث فرهنگی به ویژه مطالعات باستان‌شناسی به دلیل محدودیت‌های مالی و بودجه‌ای.
- عدم شناخت و توجه به میراث فرهنگی مشترک در گستره ایران فرهنگی (ایران و سرزمین‌های همجوار) که نیازمند همکاری و حضور متخصصان ایرانی است و می‌تواند اساس برقراری ارتباطات مستحکم منطقه‌ای برای برنامه‌ریزان حکومتی باشد.
- ـ سطحی‌نگری و عدم اشراف به حوزه‌های مرتبط با گردشگری و صنایع دستی و عدم ارائه طرح‌ها و برنامه‌های راهبردی در زمینه‌های فوق.
ب) راهکارها:
- پایه قرار دادن فرهنگ در امر توسعه و رویکرد ویژه به حوزه میراث فرهنگی در دولت آینده. بی تردید میراث فرهنگی به عنوان یکی از مؤلفه‌های مهم هویتی ایرانیان، نقشی محوری در تحقق وحدت ملی و تغییر نگاه جهانیان به ملت ایران خواهد داشت.
- بازتعریف وظایف وزارتخانه در حوزه‌های میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و تبیین این اصل که حوزه‌های گردشگری و صنایع دستی می‌بایست از بسترهای فراهم آمده از سوی میراث فرهنگی برای تحقق اهداف خود استفاده نمایند. به عبارت دیگر حوزه‌های مذکور می‌بایست از خوان میراث فرهنگی استفاده نمایند نه بالعکس.
- انسجام‌بخشی به مأموریت‌های وزارت از طریق دانش‌افزایی کارشناسان و متخصصان موجود و جذب دانش‌آموختگان کارآمد و استفاده از ظرفیت‌های موجود در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی داخل کشور.
ـ گسترش ارتباط و تعامل با مراکز علمی پژوهشی در سطح بین‌المللی به منظور روزآمد شدن دانش متخصصان وزارت و استفاده از آخرین دستاوردها و تکنیک‌های علمی در انجام پژوهش‌ها و فعالیت‌های آن.
- تعریف پروژه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت در حوزه‌های مأموریتی وزارت به ویژه میراث فرهنگی و استفاده از تمامی ظرفیت‌های کارشناسی موجود در کشور.
- گسترش مطالعات تخصصی در زمینه میراث فرهنگی مشترک با کشورهای همجوار، یا به عبارتی دیگر، حضور کارشناسان و متخصصان کشور در حوزه ایران فرهنگی به منظور تقویت روابط و تعاملات فرهنگی و همگرائی‌های منطقه‌ای.
- توجه علمی و تخصصی به حوزه‌های گردشگری و صنایع دستی با به کارگیری متخصصان این حوزه‌ها و تعریف رابطه صحیح و منطقی میان سه حوزه به منظور دستیابی به اهداف کلان وزارتخانه.
- سپردن مسئولیت این وزارتخانه مهم فرهنگی ـ اقتصادی به افراد متخصص و آگاه برای هدایت آن در سطوح عالی، میانی و کارشناسی که می‌تواند متضمن انسجام ملی و خوداتکایی مالی برای کشور باشد. سوابق موجود حکایت از آن دارد که متأسفانه دولت‌ها در امر فرهنگ که به سلامت روح و روان جامعه مرتبط است، احساس نیاز چندانی به افراد متخصص نمی‌کنند و غالباً افراد غیرمتخصص و ناآشنا را به چنین مسؤلیت‌هایی می‌گمارند. حال آنکه در حوزه‌هایی که با روح جامعه در ارتباط است می‌بایست از متخصصانِ این حوزه بهره‌مند گشت. امید است دولت جنابعالی برای هدایت این حوزه که بسیار حساس‌تر از سایر حوزه‌هاست، از متخصصان امر استفاده نماید.
ج) طرح‌های بنیادین:
- تلاش برای نهادینه کردن توجه و صیانت از میراث فرهنگی به عنوان معرفت عمومی از طریق تبلیغ در رسانه‌های جمعی؛ قرارگرفتن در برنامه‌های درسی در سطوح مختلف آموزشی و ساخت فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی برای تبیین این امر که حفاظت از میراث فرهنگی وظیفه‌ای ملی است.
- توجه و تبلیغ برای صیانت از میراث فرهنگی مادی و معنوی از طریق بخش‌های مرجع جامعه نظیر مراجع عظام تقلید، ائمه جمعه و جماعات و شخصیت‌های علمی، فرهنگی و هنری.
- الزام همه دستگاه‌های اجرایی برای تهیه پیوست فرهنگی به ویژه مطالعات میراث فرهنگی برای تمامی طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی.
در پایان ضمن آرزوی موفقیت و سربلندی برای دولت جنابعالی در شرایط سخت و دشوار کنونی، بنا به درخواست حضرتعالی مبنی بر معرفی افراد متخصص، پاکدست و کارآمد برای واگذاری مسئولیت وزارتخانه‌ها، معاونت‌ها، سازمان‌ها و … بدین‌وسیله انجمن علمی باستان‌شناسی ایران آمادگی خود را برای مشاوره در زمینه معرفی افراد متخصص در جایگاه مدیریت کلان وزارتخانه میراث فرهنگی اعلام می‌دارد.
اعضا هیات مدیره انجمن علمی باستان‌شناسی کشور از درگاه الهی برای حضرتعالی و هیأت دولت جدید که به زودی سکان هدایت کشور را به عهده خواهندگرفت، آرزوی توفیق روزافزون داشته و امید دارد با همدلی و همکاری بتوانید از مشکلات پیشرو، و به ویژه موانع موجود در مسیر میراث فرهنگی به خوبی عبور نمایید.
(عکس از خبرگزاری تسنیم)
